ΕΛΥΤΗΣ ΒΑΪΟΦΟΡΟΣ

"Το ποίημα είτε μας μιλάει, είτε δε μας μιλάει, λέει ο Σεφέρης. Μπορεί να το διαβάσεις είκοσι φορές μέσα σε είκοσι μήνες ή σε πέντε χρόνια, και να μην σου ειπεί τίποτα. Και ξαφνικά εκεί που περπατάς στο ακροθαλάσσι για να πάρεις τον αέρα σου, ένας στίχος του χτυπάει ανεπάντεχα την ύπαρξή σου, όπως το ατλάζι του πελάγου σου χτυπάει τα μάτια, και σε φωτίζει ολόκληρο. Την ίδια ακριβώς στιγμή που φωτίζεται και το ποίημα μέσα σου."

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ του Δημήτρη Λιαντίνη (σελ. 51)

ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ δεν τη βρήκα τόσο στους αγρούς, ή, έστω,
σ’ έναν Μποτιτσέλλι όσο σε μια μικρή Βαϊφόρο κόκκινη.
Έτσι και μια μέρα,
τη θάλασσα την ένιωσα κοιτάζοντας μια κεφαλή Διός.
Όταν ανακαλύψουμε τις μυστικές σχέσεις των εννοιών και
τις περπατήσουμε σε βάθος θα βγούμε σ’ ένα άλλου είδους
ξέφωτο που είναι η Ποίηση. Και η Ποίηση πάντοτε είναι μία
όπως ένας είναι και ο ουρανός.
Το ζήτημα είναι από πού βλέπει κανείς τον ουρανό.
Εγώ τον έχω δει από καταμεσίς της θάλασσας.

Το παραπάνω κείμενο, κατ’ αρχήν μας ξαφνιάζει γιατί, εν μέρει ακυρώνει τους αγρούς με την ανθοφορία τους ως δηλωτικό της Άνοιξης, καθώς και τον γνωστό πίνακα του Μποτιτσέλλι με την αλληγορία της Άνοιξης. Και αντί γι’ αυτά o ποιητής την βρήκε σε μια μικρή Βαϊφόρο κόκκινη. Αυτό, εν πρώτοις, μοιάζει άσχετο.

Παρόμοια, με το παράδειγμα της Άνοιξης, μας βεβαιώνει πως ένιωσε τη θάλασσα «κοιτάζοντας μια κεφαλή Διός».

Ο αναγνώστης εκπλήττεται γιατί, όταν ακούει «Άνοιξη» οδηγείται φυσιολογικά σ’ ένα ανθοστόλιστο τοπίο γεμάτο από φως κλπ. Και όταν ακούει για Μποτιτσέλλι, φυσιολογικά αναθυμάται το ωραίο γυναικείο μοντέλο της τέχνης του. Ο ποιητής όμως προτιμά την «μικρή κόκκινη Βαϊφόρο».

Η «Βαϊφόρος» είναι εικόνα με το Χριστό «καθήμενον επί πώλου όνου». Βαϊφόρος είναι η Κυριακή των Βαΐων. Η φέρουσα φοινικκόκλαρα[1]. Είναι γιορτή με σημαιοστολισμούς και βάγια. Με δάφνες και κουμαριές και φοινικόκλαρα, γιορτάζει η Ελλάδα στον Ήλιο τον ηλιάτορα[2]. «Βαϊφόρος» είναι η Κυριακή, πριν από το Πάσχα, κατά την οποία έγινε η πανηγυρική είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, οπότε ο δρόμος του στρώθηκε με βάγια-φοινικόκλαρα, αλλά από την επομένη άρχισε η Μεγάλη Εβδομάδα με τα Πάθη και το μαρτύριό του. Οπότε, Άνοιξη σημαίνει πάθος και πάθη. Η άνοιξη δεν είναι μια «αθώα» άνοιξη.

Η δεύτερη πρόταση, μοιάζει και αυτή άσχετη με την προηγούμενη:

«Έτσι και μια μέρα», λέει, «τη θάλασσα την ένιωσα κοιτάζοντας μια κεφαλή Διός». Εκείνο το «έτσι» μοιάζει αυθαίρετο, η νοηματική αλληλουχία έχει διακοπεί και ο συσχετισμός δεν προκύπτει άμεσα. Αν επρόκειτο για μια κεφαλή Ποσειδώνα, τότε τα πράγματα θα ήταν ίσως προφανή και εύκολα· του Δία όμως;

Η δεύτερη στροφή, ή παράγραφος, του παραπάνω κειμένου, μας εξηγεί ότι οι «έννοιες» έχουν «μυστικές σχέσεις», που πρέπει να «τις περπατήσουμε σε βάθος» και έτσι να «βγούμε σ’ ένα άλλου είδους ξέφωτο που είναι η Ποίηση». Άρα η ποίηση είναι το ζητούμενο και πίσω από την άνοιξη και πίσω από τη θάλασσα. Προσπαθώντας πάντα να καταλάβουμε τι θέλει να πει ο ποιητής, με αφορμή τα αισθητά μεταβαλλόμενα, φτάνουμε στα σταθερά αναλλοίωτα του Πλάτωνα, στα οποία ανήκει και η Ποίηση με κεφαλαίο το εναρκτήριο γράμμα «Π».

Και συνεχίζει: «η Ποίηση πάντοτε είναι μία, όπως ένας είναι και ο ουρανός» και καταλήγει «Το ζήτημα είναι από πού βλέπει κανείς τον ουρανό». Επειδή το κείμενο το γράφει ποιητής και όχι αστρονόμος, θα περιμέναμε να λέει «Το ζήτημα είναι από πού βλέπει κανείς την Ποίηση». Με τον τρόπο που διατύπωσε όμως οι δύο έννοιες, «ουρανός» και «Ποίηση» ταυτίστηκαν. Κι καταλήγει: «Εγώ τον έχω δει από καταμεσίς της θάλασσας». Εκείνο, το προτασσόμενο «Εγώ», καθώς και όλη η πρωτοπρόσωπη και εμφατική διατύπωση του στίχου, έχουν να κάνουν με τη θέση του ποιητή, σε σχέση με τον κόσμο, γενικά, και τον κόσμο της Ποίησης, ειδικά. Άρα και την Ποίηση από εκεί την έχει δει, «από καταμεσίς της θάλασσας», οπότε, προκύπτει μια πορεία από τον κόσμο των υλικών, στον κόσμο των ιδεών, από τα συγκεκριμένα στα αφηρημένα,, από το εδώ στο εκεί, από τα κάτω προς τα πάνω, από το νυν στο αιέν.